10 Μαΐου 2025

από τον Giorgio Agamben

Χρόνος ανάγνωσης: 3,3 λεπτά

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Sergio Bettini L’arte alla fine del mondo antico (Τέχνη στο τέλος του αρχαίου κόσμου) περιγράφει έναν κόσμο που είναι δύσκολο να μην αναγνωριστεί ως αυτός που βιώνουμε σήμερα.

«Οι πολιτικές λειτουργίες αναλαμβάνονται από μια κρατική γραφειοκρατία. Αυτή εντείνεται και απομονώνεται (αναμονή των βυζαντινών και μεσαιωνικών δικαστηρίων), ενώ οι μάζες γίνονται εγκρατείς και περιορίζονται (σπέρμα της λαϊκής ανωνυμίας του Μεσαίωνα)· Μέσα στο κράτος, ωστόσο, νέοι κοινωνικοί πυρήνες σχηματίζονται γύρω από διάφορες μορφές δραστηριότητας (μικρόβιο των μεσαιωνικών εταιρειών) και τις λατιφούντιες, οι οποίες έχουν γίνει αυτάρκεις, πρόδρομοι της οργάνωσης μερικών μεγάλων μοναστηριών και του ίδιου του φεουδαρχικού κράτους.

Αν η συγκέντρωση των πολιτικών λειτουργιών στα χέρια μιας κρατικής γραφειοκρατίας, η απομόνωσή της από τη λαϊκή βάση και η αυξανόμενη εγκράτεια των μαζών ταιριάζουν απόλυτα με την ιστορική μας κατάσταση, αρκεί να επικαιροποιήσουμε τους όρους στις ακόλουθες γραμμές για να δούμε κάτι οικείο και εδώ.

Τα μεγάλα λατιφούντια που επικαλείται σήμερα ο Bettini αντιστοιχούν σε οικονομικές και κοινωνικές ομάδες που είναι όλο και πιο αυτάρκεις και ακολουθούν μια λογική εντελώς αποκομμένη από τα συμφέροντα της κοινότητας και οι κοινωνικοί πυρήνες που σχηματίζονται εντός του κράτους αντιστοιχούν όχι μόνο στα λόμπυ που λειτουργούν εντός των κρατικών γραφειοκρατιών, αλλά και στην ενσωμάτωση ολόκληρων επαγγελματικών ομάδων στις λειτουργίες του κράτους. Όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια με τους γιατρούς.

Το βιβλίο του Bettini χρονολογείται από το 1948. Το 1971 δημοσιεύθηκε το βιβλίο του Roberto Vacca Il medioevo prossimo venturo, στο οποίο ο συγγραφέας προέβλεψε μια καταστροφική ανάπτυξη των πιο προηγμένων χωρών, οι οποίες δεν θα ήταν πλέον σε θέση να λύσουν τα προβλήματα της παραγωγής και διανομής ενέργειας, των μεταφορών, της ύδρευσης, της διάθεσης αποβλήτων και της επεξεργασίας πληροφοριών.

Αν ο Vacca ήταν σε θέση να γράψει ότι οι ανακοινώσεις των επικείμενων καταστροφών εκείνα τα χρόνια ήταν τόσο πολυάριθμες που οδήγησαν σε μια πραγματική «καταστροφική» λογοτεχνία, σήμερα οι αποκαλυπτικές προβλέψεις, ειδικά σε σχέση με το κλίμα, έχουν τουλάχιστον διπλασιαστεί.

Ακόμη και αν οι καταστροφές –όπως αυτές που προκαλούνται από την πυρηνική ενέργεια– είναι πιθανές, αν όχι πιθανές, η καταστροφή των συστημάτων στα οποία ζούμε είναι νοητή χωρίς απαραίτητα να λάβει τη μορφή καταστροφής.

Η πολιτική, οικονομική και πνευματική κατάρρευση των ευρωπαϊκών χωρών, για παράδειγμα, είναι ήδη προβλέψιμη σήμερα, ακόμη και αν θα επιβιώσουν για κάποιο χρονικό διάστημα.

Πώς μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε την αρχή ενός νέου Μεσαίωνα;

Πώς μπορεί η πολιτική αποχή που βλέπουμε γύρω μας να μετατραπεί σε μια «λαϊκή ανωνυμία» ικανή να εφεύρει νέες και ανώνυμες μορφές έκφρασης και ζωής;

Και πώς μπορεί η απομόνωση των κρατικών γραφειοκρατιών και ο πολλαπλασιασμός των αυτάρκων ισχυρών να οδηγήσουν στην εμφάνιση φαινομένων παρόμοιων με τα μεγάλα μοναστήρια, στα οποία η έξοδος από την υπάρχουσα κοινωνία παράγει νέες μορφές κοινότητας;

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο εάν ένας αρχικά μικρός αλλά αυξανόμενος αριθμός ατόμων είναι σε θέση να διαβάσει τα σημάδια νέων ή παλαιότερων μορφών ζωής στις διαλυόμενες πολιτικές μορφές.

Η εικόνα “Cut-out, Bayeux carpet, historical copy, hand-embroidered, around 1910” έχει άδεια CC BY-NC-SA 4.0.

Ο Giorgio Agamben, γεννημένος το 1942, διδάσκει τώρα ως καθηγητής αισθητικής στο Facoltà di Design e Arti του Πανεπιστημίου Iuav στη Βενετία, στο European Graduate School στο Saas-Fee και στο Collège International de Philosophie στο Παρίσι.

Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.

Ήταν ο μόνος ζωντανός παγκόσμιος φιλόσοφος που είχε γράψει κατά του καθεστώτος Covid από τον Φεβρουάριο του 2020.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακυρώθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον δημόσιο διάλογο. Το κείμενο Il medioevo prossimo venturo δημοσιεύθηκε στα μέσα Ιανουαρίου στο blog του Agamben στα ιταλικά.