Η κατσίκα θέλει να γίνει κηπουρός: Κατά ειρωνικό τρόπο, ο αυστριακός δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας ORF και η ένθερμα αριστερή βιεννέζικη καθημερινή εφημερίδα «Der Standard» ξεκινούν εργαστήρια για να διδάξουν σε μαθητές και δασκάλους πώς να αντιμετωπίζουν τις ψεύτικες ειδήσεις. Μια πρωτοβουλία με την οποία με την πρώτη ματιά κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει – ποιος θέλει να είναι «υπέρ» των fake news;

Αλλά δεν πρόκειται για ενημέρωση, αλλά για επιρροή.

Ο διάβολος δεν βρίσκεται στις λεπτομέρειες, αλλά στον υπολογισμό: Αυτό που πωλείται εδώ ως σχολικό έργο δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα πρόγραμμα ιδεολογικής κηδεμονίας – που χρηματοδοτείται από το δημόσιο, προωθείται και αποκρύπτεται.

Η είδηση προέρχεται αρχικά από την αυστριακή πύλη ειδήσεων exxpress.at, η οποία ήθελε να φτάσει στο βάθος του έργου: Πώς είναι δομημένο το πρόγραμμα με συγκεκριμένους όρους; Ποιος το χρηματοδοτεί; Τι προσόντα έχουν οι ομιλητές; Οι απαντήσεις: υπεκφυγές, χωρίς νόημα – ή καθόλου ανύπαρκτες. Ούτε το Υπουργείο Παιδείας ούτε οι ίδιοι οι εμπνευστές έχουν δώσει μέχρι στιγμής καμμία διευκρίνιση.

Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα.

Πρόκειται για ένα πολύ πιο θεμελιώδες ερώτημα: Μπορεί ένα κράτος – ή τα μέσα ενημέρωσης που συνδέονται με το κράτος – να καθορίσουν ακόμη και ουδέτερα τι είναι «αληθινό»; Και ακόμη πιο εύστοχα: Τι συμβαίνει όταν τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης που προσελκύουν επανειλημμένα την προσοχή με μεροληπτικά ρεπορτάζ τώρα παρουσιάζονται ως αυθεντίες που διευκρινίζουν την αλήθεια;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η ιδέα της ενδυνάμωσης των νέων ώστε να γίνουν γνώστες στα μέσα επικοινωνίας είναι καταρχήν σωστή – ακόμη και απαραίτητη. Αλλά το ερώτημα είναι: Ποιος το κάνει – και πώς;

Όταν ένας δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας, ο οποίος είναι από καιρό διαβόητος για την ιδεολογική μονόπλευρη δράση του, εξηγεί τώρα στους μαθητές πώς να αναγνωρίζουν την «παραπληροφόρηση», είναι σαν η Coca-Cola να εξηγεί στα παιδιά τι είναι υγιεινή διατροφή.

Το λάθος έγκειται στο τεκμήριο του εαυτού: Σε μια πλουραλιστική κοινωνία, η αλήθεια πρέπει να είναι διαπραγματεύσιμη. Ζει από διαφωνίες, από πάλη, από αμφιβολία. Μόλις ένα μέσο –ή ακόμα και το κράτος– τολμήσει να ορίσει την αλήθεια, το έδαφος της δημοκρατίας εγκαταλείπεται.

Αυτό που εμφανίζεται ως σχολικό έργο είναι στην πραγματικότητα ένα σημείο καμπής: η καταπολέμηση των ψεύτικων ειδήσεων γίνεται η θεσμοθέτηση κυριαρχίας της ερμηνείας. Η ενημέρωση γίνεται επανεκπαίδευση. Οι γνώσεις των μέσων γίνεται έλεγχος της γνώμης.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΩΣ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ – ΕΝΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

Ειδικά σε μια εποχή που οι κεντρικές πολιτικές αφηγήσεις αναθεωρούνται αναδρομικά – ας σκεφτούμε τον κορωνοϊό, τη μετανάστευση ή τα κλιματικά ζητήματα – θα πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός με τους ισχυρισμούς για την αλήθεια. Πολλά από αυτά που θεωρήθηκαν συνωμοσία χθες είναι πλέον αποδεδειγμένα πραγματικότητα. Και αντίστροφα.

Όποιος αποφασίζει σήμερα τι είναι «αληθινό» καθορίζει και τι μπορεί να ειπωθεί αύριο.

Η κριτική που διαμορφώνεται γύρω από το έργο – ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – δεν είναι επομένως δογματισμός. Είναι θεμιτή η ανησυχία ότι ένα κράτος που υπαγορεύει την αλήθεια θα προχωρήσει ακόμη περισσότερο με την ήδη μαζική λογοκρισία και τον εκφοβισμό και σύντομα δεν θα επιτρέπει πλέον καμμία απολύτως κριτική. Και το γεγονός ότι τα παιδιά και οι νέοι, από όλους τους ανθρώπους, πρέπει να είναι οι πρώτοι αποδέκτες είναι διπλά ύπουλο: Εκείνοι που κατευθύνουν τη σκέψη από νωρίς δεν χρειάζεται να απαγορεύσουν τις σκέψεις αργότερα.

Η ΝΕΑ ΣΤΟΛΗ ΕΙΝΑΙ ΨΗΦΙΑΚΗ

Είναι μια ειρωνεία της ιστορίας: Από όλους τους ανθρώπους, αυτοί που προειδοποιούν ενάντια στα αυταρχικά καθεστώτα χτίζουν ένα μόνοι τους – και όπως πάντα με τα αυταρχικά καθεστώτα, το κάνουν στο όνομα του υποτιθέμενου καλού. Σήμερα, η λογοκρισία δεν φοράει πλέον στολή, φέρει στάση και ιδεολιγία. Και αν δεν το νοιώσεις, δεν θα φυλακιστείς (προς το παρόν), αλλά θα παραπεμφθείς σε εργαστήριο επανεκπαίδευσης.

Καλώς ήρθατε σε μια κοινωνία στην οποία το κράτος δεν ελέγχεται πλέον – αλλά μας δείχνει πώς να το βρούμε σωστά.

Στο παρελθόν, αυτό ονομαζόταν προπαγάνδα. Σήμερα: «Γραμματισμός στα Μέσα». Το περιεχόμενο είναι το ίδιο. Μόνο η ετικέτα έχει ξαναβαφτεί.